وقتی صحبت از سرمایه‌گذاری می‌شود، همه ما به سود و بازده فکر می‌کنیم؛ اما هیچ بازدهی بدون پذیرش ریسک اتفاق نمی‌افتد. برای تصمیم‌گیری هوشمندانه و موفق در دنیای سرمایه‌گذاری، شناخت دقیق اینکه ریسک سرمایه گذاری چیست و چه انواعی دارد، ضروری‌ست. در این مقاله به بررسی کامل انواع ریسک در سرمایه گذاری می‌پردازیم و شما را با ریسک‌های رایج در بازارهای مالی ایران آشنا می‌کنیم.
مفهوم ریسک در سرمایه گذاری
ریسک در سرمایه گذاری به معنای احتمال تفاوت بین بازده واقعی و بازده مورد انتظار است. به زبان ساده‌تر، ریسک همان احتمال ضرر کردن یا به‌دست نیاوردن سود دلخواه است. ریسک همیشه با عدم‌اطمینان همراه است و جزء جدانشدنی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
- ریسک‌پذیری در سرمایه گذاری به میزان تمایل فرد برای پذیرش این عدم قطعیت بستگی دارد.
- رابطه‌ای مستقیم بین ریسک و بازده وجود دارد؛ یعنی بازده بالاتر معمولاً با ریسک بالاتر همراه است.
- درک دقیق مفهوم ریسک در سرمایه گذاری به شما کمک می‌کند تا استراتژی سرمایه گذاری بهتری انتخاب کنید.
انواع ریسک در سرمایه گذاری
در دنیای واقعی، ریسک‌ها در سرمایه‌گذاری فقط به نوسان قیمت خلاصه نمی‌شوند. عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند روی نتیجه نهایی سرمایه‌گذاری شما تأثیر بگذارند. در این بخش، به‌صورت جامع با انواع ریسک سرمایه گذاری آشنا می‌شویم. این شناخت نه تنها به شما کمک می‌کند تا بهتر سرمایه‌گذاری کنید، بلکه شما را از تصمیمات هیجانی یا اشتباه در بازار دور نگه می‌دارد.
۱. ریسک سیستماتیک (ریسک بازار)
این نوع ریسک ناشی از عوامل کلان اقتصادی، سیاسی یا اجتماعی است که بر کل بازار تأثیر می‌گذارد و قابل حذف نیست.
مثال‌ها:
- ریسک سرمایه گذاری در طلا هنگام کاهش ناگهانی قیمت جهانی
- ریسک سرمایه گذاری در ارز دیجیتال به‌واسطه تغییرات قانون‌گذاری یا تحریم‌ها
- ریسک سرمایه گذاری در بورس در مواجهه با بحران‌های اقتصادی
۲. ریسک غیرسیستماتیک (ریسک خاص)
این ریسک به دارایی خاص، شرکت یا صنعت مربوط می‌شود و می‌توان آن را با تنوع‌سازی کاهش داد.
مثال‌ها:
- تغییر مدیرعامل یک شرکت بورسی
- شکست یک پروژه در صندوق سرمایه‌گذاری سهامی
۳. ریسک نقدشوندگی
ناتوانی در فروش سریع دارایی بدون کاهش قیمت را «ریسک نقدشوندگی» می‌نامند.
مثال‌ها:
- ملک یا خودرو
- برخی صندوق‌های کوچک که خرید و فروش‌شان دشوار است
۴. ریسک نرخ بهره
یکی از انواع ریسک های سرمایه گذاری که می‌تواند سرمایه شما را کاهش دهد ریسک نرخ بهره است. افزایش نرخ بهره بانکی می‌تواند قیمت اوراق بهادار و صندوق‌های درآمد ثابت را کاهش دهد.
مثال:
- تأثیر مستقیم بر ریسک صندوق درآمد ثابت
۵. ریسک ارزی
تغییرات نرخ ارز تأثیر زیادی بر ارزش سرمایه‌گذاری دارد، به‌ویژه در بازارهایی مثل رمزارز و واردات.
مثال:
- ریسک سرمایه گذاری در ارز دیجیتال به دلیل نوسانات نرخ دلار
۶. ریسک تورم
افزایش سطح عمومی قیمت‌ها باعث کاهش ارزش واقعی بازده سرمایه‌گذاری می‌شود.
مثال:
- مهم برای سرمایه‌گذاری‌های ثابت مثل اوراق یا سپرده بانکی
۷. ریسک سیاسی و قانونی
این نوع ریسک ناشی از دخالت یا تغییرات در تصمیم‌گیری‌های حکومتی، مقررات جدید، یا نوسانات ناشی از بی‌ثباتی سیاسی است که می‌تواند مستقیماً عملکرد بازارها یا شرکت‌ها را دگرگون کند.
سرمایه‌گذاران در کشورهای در حال توسعه بیشتر با این ریسک مواجه‌اند.
هرگونه تغییر در قوانین صادرات، واردات، مالیات یا ارز می‌تواند سودآوری یک سرمایه‌گذاری را کاهش دهد یا حتی آن را زیان‌ده کند.
مثال‌ها:
- وضع مالیات بر عایدی سرمایه در بورس
- مسدود شدن دسترسی به پلتفرم‌های رمزارز توسط نهادهای ناظر
- صدور دستورالعمل‌های ناگهانی برای تغییر رویه معاملات در بانک‌ها یا بازارهای ارزی
مقایسه میزان ریسک در انواع بازارهای سرمایه گذاری ایران
در جدول زیر انواع بازارهای سرمایه گذاری در ایران را از نظر سطح ریسک و بازده مورد انتظار بررسی می‌کنیم:
🔺 توجه: هیچ سرمایه گذاری بدون ریسک واقعی وجود ندارد. حتی سرمایه‌گذاری‌های بانکی هم در معرض تورم یا کاهش ارزش پول هستند.
محاسبه و مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری
درک و مدیریت ریسک، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که هر سرمایه‌گذار باید داشته باشد. حتی اگر شما تمایل دارید تنها وارد سرمایه گذاری های کم ریسک شوید، همچنان نیاز به ابزارهایی دارید تا بتوانید خطرات احتمالی را شناسایی و کنترل کنید.
محاسبه ریسک
محاسبه ریسک سرمایه گذاری با استفاده از روش‌ها و شاخص‌های آماری و مالی انجام می‌شود. در ادامه با برخی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیل ریسک آشنا می‌شویم:
بتا: این شاخص نشان می‌دهد که یک دارایی تا چه اندازه نسبت به نوسانات بازار کل حساس است. بتای بالاتر از ۱ یعنی دارایی نوسان بیشتری نسبت به بازار دارد و ریسک آن بالاتر است.
انحراف معیار: این ابزار آماری نشان می‌دهد بازدهی یک دارایی چقدر از میانگین بازده مورد انتظار فاصله می‌گیرد. انحراف معیار بالا نشانگر نوسانات بیشتر و ریسک بالاتر است.
ارزش در معرض ریسک: این معیار تخمین می‌زند که در یک بازه زمانی مشخص، حداکثر زیان احتمالی چقدر خواهد بود. مثلاً ممکن است بگوییم: با ۹۵٪ اطمینان، حداکثر زیان سرمایه‌گذاری ما در هفته آینده، ۵٪ خواهد بود.
ضریب شارپ: این نسبت میزان بازده اضافی نسبت به ریسک را نشان می‌دهد. ضریب شارپ بالاتر نشان‌دهندهٔ سرمایه‌گذاری بهتر نسبت به ریسک آن است.
استراتژی‌های مدیریت ریسک
بعد از شناخت انواع ریسک های مالی و محاسبه آنها باید به‌درستی آن را مدیریت کرد. در ادامه چند راهکار کلیدی ارائه شده است:
۱. تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری
یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌های کاهش ریسک، پخش کردن سرمایه بین بازارهای مالی مختلف، دارایی‌های متنوع و حوزه‌های گوناگون است.
۲. هماهنگ‌سازی ریسک با اهداف مالی
هر سرمایه‌گذار باید سطح ریسک‌پذیری شخصی خود را بشناسد و بر اساس آن، بازار مناسب را انتخاب کند. برای مثال، افراد ریسک‌گریز بهتر است روی صندوق درآمد ثابت تمرکز کنند.
۳. استفاده از ابزارهای پوشش ریسک
در بازارهای پیشرفته‌تر، ابزارهایی مانند قراردادهای آتی یا اختیار معامله برای کنترل ریسک استفاده می‌شود. در ایران نیز صندوق طلا یا بازار مشتقه در بورس کالا نقش مشابهی ایفا می‌کنند.
۴. پایش مستمر بازار و پرتفوی
ریسک یک پدیده ایستا نیست. ممکن است دارایی‌هایی که امروز کم‌ریسک هستند، فردا با نوساناتی همراه شوند. پایش مداوم وضعیت بازار و ترکیب سبد می‌تواند از زیان‌های غیرمنتظره جلوگیری کند.
۵. استفاده از مشاور سرمایه‌گذاری یا تحلیل‌گر حرفه‌ای
اگر زمان، تخصص یا منابع کافی برای ارزیابی دقیق ریسک ندارید، بهره‌گیری از خدمات مشاوره سرمایه گذاری معتبر یک انتخاب هوشمندانه خواهد بود.
جمع‌بندی
برای موفقیت در سرمایه‌گذاری، باید درک درستی از ریسک داشته باشید. شناخت انواع ریسک در سرمایه گذاری به شما کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری مسیر مالی خود را طی کنید. هیچ بازاری بدون ریسک نیست، اما با مدیریت صحیح می‌توانید از ریسک به‌عنوان ابزار موفقیت استفاده کنید.
در فاندا می‌توانید تمامی گزینه‌های سرمایه‌گذاری را از نظر میزان ریسک مقایسه و انتخاب کنید.
سوالات متداول ریسک سرمایه گذاری
آیا سرمایه گذاری بدون ریسک وجود دارد؟
خیر، حتی کم‌ریسک‌ترین گزینه‌ها مثل صندوق درآمد ثابت هم در معرض تورم و تغییر نرخ بهره هستند.
کم‌ریسک‌ترین سرمایه گذاری در ایران کدام است؟
صندوق‌های درآمد ثابت و سرمایه‌گذاری در اوراق دولتی نسبتاً کم‌ریسک‌ترند.
آیا سرمایه گذاری در طلا بی‌ریسک است؟
خیر. ریسک سرمایه گذاری در طلا شامل نوسانات جهانی و تغییرات تقاضا در بازار داخلی است.
ریسک سرمایه گذاری در صندوق سهامی چقدر است؟
این صندوق‌ها به دلیل وابستگی به بازار بورس دارای ریسک نسبتاً بالایی هستند اما مدیریت حرفه‌ای می‌تواند آن را کنترل کند.
چطور بفهمم ریسک یک بازار برای من مناسب است؟
با شناخت شخصیت مالی خود (ریسک‌پذیر یا ریسک‌گریز بودن) و هدف‌گذاری دقیق، می‌توانید بازار مناسب را انتخاب کنید.